Artykuł ten przedstawia trudności i korzyści uczęszczania dziecka z Zespołem Downa do ogólnodostępnego przedszkola okiem nauczyciela wychowania przedszkolnego, pedagoga specjalnego z 12 letnim doświadczeniem.
Zespół Downa jest uwarunkowany genetycznie i może występować w trzech odmianach: trisomii, translokacji oraz mozaiki. Najczęściej jednak spotyka się trisomię 21 pary chromosomów. Należy zaznaczyć, że Zespół Downa nie jest chorobą tylko naturalną formą ludzkiej egzystencji o innym przebiegu rozwoju niż większość genetyczna z 46 chromosomami. Ze względu na występujące zmiany w chromosomach może się objawiać deficytami rozwojowymi w wielu obszarach takich jak dysproporcje w budowie fizycznej, problemy w rozwoju mowy i myśleniu, a także w społecznym funkcjonowaniu. Trzeba zauważyć, że osoby z Zespołem Downa mogą mieć w różnym stopniu nasilone zaburzenia i mogą funkcjonować na różnych poziomach poznawczych, społecznych czy motorycznych .
Coraz częściej dzieci z ZD trafiają do placówek ogólnodostępnych, w których nadal jeszcze przeważa integracyjny model kształcenia zamiast włączającego. Dzieci z ZD charakteryzują się dobrą pamięcią mechaniczną, spostrzegawczością, zdolnościami do naśladowania, empatią, umiejętnością odczytywania potrzeb innych. Pozwala im to całkiem nieźle radzić sobie w grupach z dziećmi rozwijającymi się w sposób typowy .
Jak już wspomniałam dzieci z Zespołem Downa rozwijają się różnie i niektóre z nich funkcjonują wyżej, a niektóre mają większe deficyty. Należy wziąć to pod uwagę podczas wyboru placówki edukacyjnej dla dziecka. Przedszkole stanowi pierwszy etap edukacji dzieci i jest jednocześnie naturalnym środowiskiem, które skupia w jednym miejscu dzieci z różnymi potrzebami. Każde z dzieci ma jakieś swoje słabe i mocne strony, a także charakterystyczne cechy osobowe. Zazwyczaj dzieci z ZD są towarzyskie, nie mają problemów z nawiązywaniem relacji, świetnie potrafią naśladować i dzięki temu uczą się poprzez obserwację. Niemiej jednak mają wiele trudności w sferze motorycznej, emocjonalno- poznawczej czy językowej. Powoduje to, że wymagają pomocy przy wielu czynnościach, a ich możliwości związane z nawiązywaniem relacji z rówieśnikami, mimo wielkich chęci, są ograniczone. Przedszkole ma za zadanie wspierać swoich podopiecznych i aby to skutecznie czynić trzeba rozpoznać oraz wziąć pod uwagę ich indywidualne predyspozycje. Dotyczy to tak samo dzieci zdrowych jak i z trudnościami. Nie jest to łatwe ponieważ w grupach przedszkolnych znajduje się od 20-25 dzieci. Grupę prowadzi jeden lub dwóch nauczycieli. Bardzo często w tych grupach są także dzieci z trudnościami: lekka niepełnosprawność intelektualna, czy też dzieci z opiniami Poradni Psychologiczno- Pedagogicznych, także wymagające dodatkowego wsparcia nauczyciela. Wszystko to nie pozwala to na skupienie uwagi tylko na jednym dziecku.
Należy tutaj podkreślić, że w przypadku dziecka z ZD można wnioskować o przydzielenie nauczyciela wspomagającego, którego pensum wynosi 20 godzin. Zatem taki nauczyciel spędza z dzieckiem tylko kilka godzin w ciągu dnia, a nie cały czas pobytu dziecka w placówce . Jednak ilość godzin nauczyciela wspomagającego nie jest wystarczającą ilością godzin wsparcia zarówno dla dziecka jak i dla nauczyciela prowadzącego. Trzeba podkreślić, że nie w każdej placówce i nie w każdej grupie pracuje personel pomocniczy- pomoc nauczyciela czy woźna oddziałowa.
Ponadto dziecko z ZD może korzystać z zajęć Wczesnego Wspomagania Rozwoju w wymiarze 4-8 godzin miesięcznie. Wydaje się, że jest to dość mała liczba godzin, zwłaszcza jeżeli weźmie się pod uwagę trudności dzieci z ZD i to, że wymagają one dużego wsparcia nie tylko w ramach obowiązkowych zajęć edukacyjnych, ale także w czasie zajęć specjalistycznych. W przedszkolach ogólnodostępnych nie ma możliwości korzystania z pomocy pedagoga specjalnego i specjalistycznych terapii w tak zaawansowanym stopniu jak w przedszkolach specjalnych, choć z całą pewnością kadra zarówno w jednym typie placówek i drugim jest wykształcona i wyspecjalizowana. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że w dużej grupie dzieci z ZD mogą prezentować różne problemy w zachowaniu oraz w uczeniu się. Dzieci z ZD zazwyczaj charakteryzują się dużym uporem i chęcią decydowania o sobie. Wiąże się to z koniecznością zastosowania indywidualnych rozwiązań, które są trudne do wdrożenia w ogólnodostępnej placówce ze względu na liczebność grupy .
Dzieci te na etapie przedszkolnym zazwyczaj charakteryzują się znacznym opóźnieniem rozwoju względem swoich rówieśników. Dodatkowo ze względu na swoje ograniczenia, wymagają zastosowania specyficznych metod uczenia się oraz praktycznego i tak naprawdę ciągłego wsparcia. Ze względu na ograniczoną liczbę godzin pracy nauczyciela wspomagającego nie ma możliwości, aby jedna osoby przez cały pobyt dziecka w przedszkolu zajmowała się tylko tym dzieckiem. Dzieci te wymagają pomocy w czynnościach higienicznych, a także podczas spożywania posiłków.
Ponadto w trakcie aktywności polegających na skupieniu uwagi i słuchaniu mogą mieć problemy z zapamiętywaniem treści i nadążaniem za tokiem działań nauczyciela. Mogą się również pojawić problemy z wykonywaniem poleceń. Realizowanie podstawy programowej w grupie, w której znajduje się dziecko z ZD wymaga wykorzystania większego wsparcia wizualnego, aby dziecko mogło skupić uwagę oraz w pełni zrozumieć przedstawiany temat. Pozytywne efekty przynosi także zastosowanie zdjęciowego/ wizualnego instruktażu uczonych umiejętności .
Należy podkreślić, że obecność dziecka z ZD w ogólnodostępnej grupie przedszkolnej wiąże się nie tylko z pewnymi trudnościami, ale także z szansami na lepszy rozwój dziecka. Ze względu na to, że dzieci te mają dobrze rozwiniętą umiejętność naśladowania mogą szybciej przyswajać nowe umiejętności na podstawie obserwacji dzieci neurotypowych. Naśladując rówieśników łatwiej im nauczyć się czynności higienicznych, a także samodzielnego spożywania posiłków. W grupie mówiącej łatwiej rozwijać mowę. Ponadto uczą się prawidłowych wzorców zachowań i doskonalą umiejętności społeczne. Mają także szanse na nawiązywanie prawidłowych relacji z rówieśnikami. Również pozostałe dzieci, mając w grupie dziecko z niepełnosprawnością, mogą nauczyć się tolerancji, a także umiejętności poszanowania inności i pomagania innym w przypadku wystąpienia trudności.
Zapisanie dziecka z ZD do ogólnodostępnego przedszkola wiąże się z wieloma szansami dla dziecka, ale także z wieloma utrudnieniami dla niego, a także dla nauczycieli pracujących z takim dzieckiem, a także dla dzieci zdrowych. W tej sytuacji jest kilka stron medalu. Przede wszystkim takie dziecko ma większe szanse na lepszy rozwój emocjonalny i społeczny. Może nawiązywać prawidłowe relacje z rówieśnikami i uczyć się od nich nowych umiejętności. Z drugiej jednak strony w dużej grupie dziecko z ZD może mieć problemy z adaptacją. Jego trudności mogą być zauważane przez rówieśników. W związku z brakiem zrozumienia u innych dzieci dziecko z ZD może przejawiać różnego rodzaju trudne zachowania, które będą wymagały zastosowania nietypowych rozwiązań. Również nauczyciel może napotkać wiele trudności, gdyż takie dziecko wymaga więcej uwagi oraz pomocy, a nie zawsze jest dostępny nauczyciel wspomagający.
Dodatkowo konieczne jest dostosowanie przygotowywanych materiałów i prowadzonych zajęć do możliwości i umiejętności dziecka. Dlatego należy rozważyć wszelkie korzyści i utrudnienia podczas wybierania placówki dla dziecka z Zespołem Downa. Każde dziecko ma prawo do kształcenia, wychowania i opieki. To od rodzica danego dziecka zależy jaką drogę dla niego wybierze.
Natalia Horoszczak- Bethke
Od 13 lat pracuje w Zespole Szkolno- Przedszkolnym w Radwanicach oraz od roku w Przedszkolu Miejskim nr 5 w Polkowicach. Z wykształcenia i zamiłowania nauczyciel wychowania przedszkolnego oraz pedagog specjalny, a także terapeuta autyzmu z 13 letnim doświadczeniem zawodowym. Absolwentka Dolnośląskiej Wyższej Szkoły we Wrocławiu. Moją pasją jest gotowanie i czytanie książek.
